پاسکال یک زبان برنامه‌نویسی سطح بالا و رویه‌ای است که در اواخر دهه 1960 توسط دانشمند کامپیوتر سوئیسی، نیکلاوس ویرث، توسعه یافت. این زبان در ابتدا به عنوان ابزاری آموزشی برای تشویق به شیوه‌های برنامه‌نویسی ساختاری طراحی شد و بعدها به زبانی مناسب برای انواع مختلفی از کاربردها تبدیل گردید. پاسکال به خاطر نحو واضح و بررسی نوع قوی خود شناخته شده است و به ویژه برای آموزش مفاهیم علوم کامپیوتر و تسهیل شیوه‌های خوب برنامه‌نویسی مفید است. با ریشه‌های خود در زبان برنامه‌نویسی الگول، پاسکال زمینه‌ساز بسیاری از زبان‌های برنامه‌نویسی مدرن شد.
پاسکال در اواخر دهه 1960 تصور شد زمانی که نیکلاوس ویرث به دنبال ایجاد جانشینی برای زبان برنامه‌نویسی الگول بود که مفاهیم مدرن برنامه‌نویسی مانند برنامه‌نویسی ساختاری را در بر بگیرد. این زبان برای اولین بار در سال 1970 بر روی کامپیوتر PDP-11 پیاده‌سازی شد و مشخصات اولیه آن در مقاله‌ای در سال 1971 با عنوان "زبان برنامه‌نویسی پاسکال" منتشر گردید.
در طول دهه‌های 1970 و 1980، پاسکال به ویژه در محیط‌های دانشگاهی به محبوبیت قابل توجهی دست یافت، به لطف سادگی و پشتیبانی از آموزش مفاهیم برنامه‌نویسی. این زبان به زبان انتخابی در بسیاری از دانشگاه‌ها تبدیل شد که منجر به توسعه چندین واریانت تأثیرگذار، مانند Turbo Pascal، شد که یک محیط توسعه یکپارچه (IDE) و کامپایلر قدرتمند را معرفی کرد. Turbo Pascal نه تنها دسترسی به پاسکال را افزایش داد بلکه پتانسیل توسعه سریع نرم‌افزار را نیز نشان داد.
با ظهور زبان‌های برنامه‌نویسی جدیدتر مانند C، جاوا و پایتون در دهه 1990، محبوبیت پاسکال برای برنامه‌نویسی عمومی کاهش یافت. با این حال، این زبان همچنان در زمینه‌های خاص، به ویژه در آموزش و سیستم‌های توکار، و همچنین در توسعه دلفی، یک IDE مبتنی بر Object Pascal برای توسعه برنامه‌های ویندوز، مورد استفاده قرار می‌گیرد. امروزه پاسکال در اشکال مختلفی نگهداری می‌شود، از جمله Free Pascal و Lazarus که ویژگی‌های مدرن کامپایلر و قابلیت‌های چندسکویی را ارائه می‌دهند.
پاسکال ایمنی نوع را تحمیل می‌کند و از انجام عملیات بر روی انواع ناسازگار جلوگیری می‌کند. به عنوان مثال:
var
x: Integer;
y: Real;
begin
x := 5;
y := 3.14;
// y := x; // این باعث بروز خطای عدم تطابق نوع خواهد شد.
end;
پاسکال بیانیه‌های مختلفی برای جریان کنترل ارائه می‌دهد که برنامه‌نویسی ساختاری را امکان‌پذیر می‌سازد. به عنوان مثال:
begin
if x > 10 then
writeln('x بزرگتر از 10 است')
else
writeln('x کمتر از یا برابر با 10 است');
end;
پاسکال از برنامه‌نویسی مدولار از طریق رویه‌ها و توابع پشتیبانی می‌کند و قابلیت استفاده مجدد از کد را ترویج می‌دهد:
procedure SayHello;
begin
writeln('سلام، دنیا!');
end;
function Add(a, b: Integer): Integer;
begin
Add := a + b;
end;
پاسکال از آرایه‌های یک‌بعدی و چندبعدی پشتیبانی می‌کند که می‌توانند به صورت زیر تعریف شوند:
var
arr: array[1..5] of Integer;
begin
arr[1] := 10;
arr[2] := 20;
end;
پاسکال اجازه ایجاد نوع‌های داده تعریف‌شده توسط کاربر را با استفاده از رکوردها می‌دهد که مشابه ساختارها در C است:
type
Person = record
name: string;
age: Integer;
end;
var
p: Person;
begin
p.name := 'جان دو';
p.age := 30;
end;
پاسکال دارای قابلیت‌های ساده مدیریت فایل است که عملیات پایه‌ای را پشتیبانی می‌کند:
var
f: TextFile;
begin
AssignFile(f, 'example.txt');
Rewrite(f);
WriteLn(f, 'سلام، فایل!');
CloseFile(f);
end;
پاسکال دارای نوع‌های مجموعه است که اجازه ایجاد مجموعه‌هایی از اشیاء متمایز را می‌دهد:
var
mySet: set of 1..10;
begin
mySet := [1, 3, 5, 7];
if 3 in mySet then
writeln('3 در مجموعه است');
end;
پاسکال از اشاره‌گرها پشتیبانی می‌کند و تخصیص حافظه دینامیک را تسهیل می‌کند:
var
p: ^Integer;
begin
New(p);
p^ := 10;
Dispose(p);
end;
پاسکال شامل یک بیانیه case برای انشعاب چندگانه است که وضوح کد را بهبود می‌بخشد:
case x of
1: writeln('یک');
2: writeln('دو');
else writeln('دیگر');
end;
پاسکال از نظرات یک‌خطی و چندخطی پشتیبانی می‌کند که خوانایی کد را افزایش می‌دهد:
// این یک نظر یک‌خطی است
(* این یک نظر چندخطی است *)
پاسکال می‌تواند با استفاده از چندین کامپایلر، به ویژه Free Pascal و Turbo Pascal، کامپایل شود. این کامپایلرها قابلیت تولید کد بومی کارآمد را فراهم می‌کنند. Free Pascal یک واریانت متن‌باز است که از طیف وسیعی از سیستم‌عامل‌ها و پلتفرم‌ها پشتیبانی می‌کند.
IDEهای برجسته برای توسعه پاسکال شامل Lazarus (که از Free Pascal استفاده می‌کند) و Turbo Pascal است. این محیط‌ها ویژگی‌هایی مانند تکمیل کد، ابزارهای اشکال‌زدایی و قابلیت‌های مدیریت پروژه را ارائه می‌دهند که توسعه را آسان‌تر می‌کند.
برای ساخت یک پروژه پاسکال، معمولاً کد منبع پاسکال خود را در فایل‌های .pas می‌نویسید و سپس آن را با استفاده از یک ابزار خط فرمان یا یک IDE کامپایل می‌کنید. به عنوان مثال، استفاده از Free Pascal از خط فرمان شامل:
fpc myprogram.pas
این دستور یک فایل اجرایی تولید می‌کند اگر کد منبع بدون خطا باشد.
پاسکال عمدتاً در آموزش استفاده می‌شود، زیرا پایه‌ای محکم برای درک مفاهیم برنامه‌نویسی فراهم می‌کند. علاوه بر این، در زمینه‌های زیر نیز کاربرد دارد:
هنگام مقایسه پاسکال با زبان‌هایی مانند C و جاوا، چندین تمایز به وجود می‌آید. بر خلاف C که انعطاف‌پذیرتر و سطح پایین‌تر است، پاسکال بر برنامه‌نویسی ساختاری و نوع قوی تأکید دارد که آن را کمتر مستعد خطاهای زمان اجرا می‌کند. جاوا از نظر نحو و ساختار شباهت‌هایی با پاسکال دارد؛ با این حال، ویژگی‌های شی‌گرای پیشرفته‌تری و یک کتابخانه استاندارد غنی‌تر را ارائه می‌دهد.
پایتون که به خاطر سادگی و خوانایی‌اش شناخته شده است، اغلب به عنوان یک جایگزین مدرن برای پاسکال در مقاصد آموزشی در نظر گرفته می‌شود، هرچند که فاقد نوع‌بندی سخت پاسکال است. در مقابل، زبان‌هایی مانند C++ و Go دارای ویژگی‌های پیشرفته‌تری برای برنامه‌نویسی همزمان و قابلیت‌های مدیریت حافظه سطح پایین‌تر هستند که آن‌ها را از کنترل عملیاتی ساده‌تر پاسکال متمایز می‌کند.
ترجمه کد پاسکال به زبان‌های دیگر اغلب نیاز به توجه دقیق به تعریف نوع‌ها و جریان کنترل ساختاری دارد. در حالی که هیچ ابزار ترجمه کد به کد جهانی به طور خاص برای پاسکال وجود ندارد، ابزارهایی مانند مترجم‌های پاسکال به جاوا وجود دارند که می‌توانند در تبدیل کدهای پاسکال به نحو سازگار با جاوا کمک کنند.
چندین ابزار موجود برای ترجمه کد به کد شامل: