Elm, JavaScript'e derlenen bir fonksiyonel programlama dilidir ve esas olarak web uygulamaları geliştirmek için kullanılır. Basitlik, kalite ve sürdürülebilirliğe vurgu yapar ve son derece etkileşimli kullanıcı arayüzleri oluşturma konusunda güçlü bir odaklanma sağlar. Elm'in mimarisi, Model-Güncelleme-Görünüm (Model-Update-View) paradigmasına dayanır; bu, endişelerin net bir şekilde ayrılmasını teşvik eder ve uygulamaların ölçeklenmesini ve yönetilmesini kolaylaştırır. Dil, derleme zamanında hataları yakalamaya yardımcı olan güçlü bir tip sistemi ile tanınır ve bu da daha sağlam yazılım geliştirmeye yol açar.
Elm, 2012 yılında Evan Czaplicki tarafından web uygulamalarını daha verimli ve daha az karmaşıklıkla nasıl inşa edileceğini anlamak amacıyla bir proje olarak yaratılmıştır. Czaplicki, fonksiyonel programlama kavramlarından ilham almış ve JavaScript ile ön yüz geliştirme yaparken yaşanan zorlukları azaltabilecek bir dil geliştirmeyi hedeflemiştir. Elm'in ilk odak noktası, yalnızca geliştirmeyi kolaylaştırmakla kalmayıp, aynı zamanda kullanıcı deneyimini ciddiye alarak performans ve güvenilirliği önceliklendiren bir dil yaratmaktı.
Elm, kuruluşundan bu yana sürekli olarak evrim geçirmiş ve basitlik ile kaliteyi önemseyen bir topluluk oluşturmuştur. Geliştiriciler, güçlü statik tip sistemi sayesinde çalışma zamanı hatalarını azaltma konusundaki faydalarını deneyimledikçe dilin popülaritesi artmıştır. 2016 yılında Elm, mimarisini önemli ölçüde yenileyen ve yeni özellikler getiren 0.17 sürümünü tanıttı. Elm topluluğu, kütüphanelerine ve araçlarına katkıda bulunarak ekosistemini geliştirmiştir.
Ekim 2023 itibarıyla Elm hala aktif olarak geliştirilmekte ve sürdürülmektedir; en son kararlı sürüm 0.19'dur. Dil, özellikle web geliştirme alanında sadık bir takipçi kitlesi kazanmıştır, ancak React veya Angular gibi bazı yaygın muadillerinin popülaritesine ulaşmamıştır. Fonksiyonel programlama ilkelerine odaklanması onu farklı kılmakta ve ön yüz kod kalitesini artırmak isteyen organizasyonlar tarafından sıklıkla benimsenmektedir.
Elm, derleme zamanında hataları yakalayan sağlam bir tip sistemi kullanır. Örneğin:
add : Int -> Int -> Int
add x y = x + y
Bu kod parçasında, add iki tam sayı alan ve bunların toplamını döndüren bir fonksiyon olarak tanımlanmıştır. Eğer bu fonksiyonu bir dize ile çağırmaya çalışırsanız, Elm derleme zamanında bir hata verecektir.
Elm'deki fonksiyonlar birinci sınıf vatandaşlardır; bu, onların argüman olarak geçilebileceği ve diğer fonksiyonlardan döndürülebileceği anlamına gelir:
applyFunction : (a -> b) -> a -> b
applyFunction f x = f x
Bu fonksiyonda, applyFunction bir fonksiyon f ve bir argüman x alır ve fonksiyonu argümana uygular.
Elm, fonksiyon tanımları ve veri türleri için desen eşleştirme kullanır; bu, daha net ve özlü kod yazılmasını sağlar:
case value of
Just x -> "Bulundu: " ++ x
Nothing -> "Bulunamadı"
Burada, case ifadesi value'nun Just x mi yoksa Nothing mı olduğunu kontrol eder ve değere göre farklı davranışlar sergiler.
Elm, değişmezliği zorunlu kılar; yani bir veri yapısı oluşturulduktan sonra değiştirilemez. Bu, daha güvenli ve öngörülebilir kod yazılmasına yol açar:
type alias User = { name : String, age : Int }
alice : User
alice = { name = "Alice", age = 30 }
Bu kodda, alice değişmez bir User türü kaydıdır.
Elm Mimarisi (TEA), Elm uygulamalarını yapılandırmak için bir modeldir ve üç ana bileşenden oluşur: Model, Görünüm ve Güncelleme.
type alias Model = { count : Int }
update : Msg -> Model -> Model
update Increment model = { model | count = model.count + 1 }
Bu kod parçasında, update uygulamanın durumunu mesajlara göre değiştiren mantığı içerir.
Elm'in güçlü tip sistemi, tip çıkarımını içerir; bu, derleyicinin otomatik olarak tipleri çıkarmasına olanak tanır ve kodda gereksiz uzunlukları azaltır:
multiply x y = x * y
Bu durumda, multiply fonksiyonu açık tip açıklamaları olmadan tipleri çıkarabilir.
Elm, liste manipülasyonu için güçlü destek sunar ve birçok yerleşik fonksiyona sahiptir:
numbers = [1, 2, 3, 4]
doubled = List.map (\x -> x * 2) numbers
Bu kod, List.map kullanarak listenin her bir elemanına bir fonksiyon uygular.
Elm, özel türlerin (algebrik veri türleri olarak da bilinir) oluşturulmasına olanak tanır:
type Shape = Circle Float | Rectangle Float Float
Burada, Shape ya bir yarıçapa sahip Circle ya da genişlik ve yükseklik değerlerine sahip bir Rectangle olabilir.
Elm, yan etkileri yönetmek için komutlar ve abonelikler kullanır; bu, yan etkileri saf fonksiyonlardan ayırır:
type Msg = FetchData | DataFetched Data
update : Msg -> Model -> (Model, Cmd Msg)
Bu kod bloğunda, update fonksiyonu yan etkileri başlatabilecek mesajlarla ilgilenir.
Elm, Elm kodunu optimize edilmiş JavaScript'e çeviren güçlü bir derleyiciye sahiptir. Bu derleyici, geliştiricilerin geliştirme sırasında hata ayıklamalarına yardımcı olan açıklayıcı hata mesajları sağlar ve netlik ile kullanıcı dostu olmasına vurgu yapar.
Birçok metin editörü ve IDE, Elm geliştirmesini destekler; popüler seçenekler arasında şunlar bulunmaktadır:
Bir Elm projesi oluşturmak için geliştiriciler genellikle Elm CLI kullanır. Yeni bir Elm projesi başlatmak için:
elm init
Bu komut, bir Elm uygulaması için gerekli dizin yapısını ve yapılandırma dosyalarını ayarlar. Sonraki derlemeler şu şekilde gerçekleştirilebilir:
elm make src/Main.elm --output=main.js
Bu komut, Main.elm dosyasını main.js'ye derler ve bir web uygulamasında dağıtıma hazır hale getirir.
Elm, esas olarak ön yüz web geliştirmede kullanılmaktadır ve şu alanlarda tercih edilmektedir:
Elm, JavaScript, TypeScript ve hatta Haskell gibi fonksiyonel dillerle karşılaştırıldığında birkaç benzersiz özellik sunar:
Dinamik diller olan Python veya Ruby ile karşılaştırıldığında, Elm'in statik tipleri ve derleme zamanı kontrolleri, daha büyük kod tabanlarında daha az hata ile sonuçlanabilirken, etkileşim oluşturmak için farklı bir yaklaşım gerektirir.
Elm, derleme hedefi nedeniyle JavaScript'e çevrilebilir, ancak şu anda Elm kodunu diğer fonksiyonel dillere veya paradigmalarına kaynak-kaynağa çevirme konusunda sınırlı araçlar mevcuttur.
Bir yaklaşım, gerekli yerlerde sorunsuz entegrasyon sağlamak için Elm'in JavaScript ile portlar aracılığıyla etkileşim yeteneklerini kullanmaktır. Ancak, Elm'den Haskell veya Scala gibi diğer dillere tam kapsamlı dönüştürücüler hala gelişim aşamasındadır ve daha fazla geliştirme gerektirmektedir.