Object Pascal, nesne yönelimli programlamayı (OOP) destekleyen Pascal programlama dilinin bir uzantısıdır. İlk olarak 1970'lerin sonlarında geliştirilen Object Pascal, Pascal'ın yapılandırılmış programlama yeteneklerini kapsülleme, kalıtım ve çok biçimlilik gibi OOP ilkeleriyle birleştirir. Object Pascal, Windows işletim sistemi ve diğer platformlar için hızlı uygulama geliştirme (RAD) sağlayan Delphi IDE (Entegre Geliştirme Ortamı) tarafından öncelikle popüler hale getirilmiştir.
Object Pascal, nesne yönelimli kavramlara artan ilgiye yanıt olarak 1980'lerin başında programlama dilinin geliştirilmesi sırasında ilk kez tanıtılmıştır. Orijinal Pascal dili, Niklaus Wirth tarafından tasarlanmış ve netliği ile yapılandırılmış programlama özellikleri nedeniyle geniş çapta övgü almıştır. OOP'nin Pascal'a entegrasyonu, Apple tarafından yönlendirilmiştir; çünkü Apple, Pascal'ın yeteneklerini Macintosh sistemleri için geliştirmek istemekteydi.
1980'lerin sonlarında Borland, performansı ve kullanım kolaylığı nedeniyle büyük bir popülarite kazanan Turbo Pascal'ı tanıttı. 1995 yılında Borland, Object Pascal'ı programlama dili olarak kullanan Delphi'yi, hızlı uygulama geliştirme aracı olarak piyasaya sürdü. Delphi, geliştiricilerin karmaşık GUI uygulamaları daha verimli bir şekilde oluşturmasına olanak tanıyan Object Pascal'ın OOP özelliklerinden faydalandı. Yıllar içinde Delphi, Windows, macOS, iOS ve Android gibi çeşitli platformlara uyum sağladı ve Object Pascal'ın çok yönlülüğünü pekiştirdi.
Bugün, Object Pascal hala aktif olarak kullanılmaktadır; öncelikle Delphi IDE ve Embarcadero'nun RAD Studio'su aracılığıyla. Diğer dillerin ve geliştirme ortamlarının tasarımını etkilemiş ve Windows uygulamaları ile çapraz platform mobil uygulamaları geliştirmek için popüler bir seçim olmaya devam etmektedir. Daha modern diller kadar yaygın olmasa da, güçlü bir topluluk ve Embarcadero'dan devam eden destek, onun geçerliliğini sağlamaktadır.
Object Pascal, Pascal'ın söz dizimini OOP yapılarıyla geliştirir. Örneğin, sınıflar ve nesneler aşağıdaki gibi tanımlanabilir:
type
TCar = class
private
FColor: string;
public
constructor Create(AColor: string);
procedure Drive;
end;
constructor TCar.Create(AColor: string);
begin
FColor := AColor;
end;
procedure TCar.Drive;
begin
WriteLn('Araba sürülüyor.');
end;
Object Pascal'da kalıtım, bir sınıfın bir üst sınıftan özellikler ve yöntemler miras almasına olanak tanır ve kodun yeniden kullanılabilirliğini teşvik eder:
type
TSportsCar = class(TCar)
public
procedure Boost;
end;
procedure TSportsCar.Boost;
begin
WriteLn('Hız artırılıyor!');
end;
Çok biçimlilik, yöntemlerin çağrıldığı nesneye bağlı olarak farklı görevler gerçekleştirmesine olanak tanır. Bu, yöntem geçersiz kılma kullanılarak sağlanır:
procedure TCar.Drive; override;
begin
WriteLn('Araba yarışıyor!');
end;
Object Pascal, yöntemleri uygulamadan sözleşmeler oluşturmak için arayüzleri destekler:
type
IAnimal = interface
procedure Speak;
end;
type
TDog = class(TInterfacedObject, IAnimal)
public
procedure Speak;
end;
procedure TDog.Speak;
begin
WriteLn('Hav! Hav!');
end;
Object Pascal'daki kayıtlar, ilgili veri türlerini gruplamak için kullanılır. Ayrıca, sınıflara benzer şekilde yöntemler de içerebilirler:
type
TPoint = record
X, Y: Integer;
function Distance(const Other: TPoint): Double;
end;
function TPoint.Distance(const Other: TPoint): Double;
begin
Result := Sqrt(Sqr(X - Other.X) + Sqr(Y - Other.Y));
end;
Object Pascal, geri çağırmalar için anonim yöntemlerin kullanılmasına olanak tanır:
procedure ExecuteCallback(Callback: TProc);
begin
Callback();
end;
var
CallbackMethod: TProc;
begin
CallbackMethod := procedure begin WriteLn('Geri çağırma gerçekleştirildi!'); end;
ExecuteCallback(CallbackMethod);
end;
Hata yönetimi, Object Pascal'da entegre bir özellik olup, geliştiricilerin çalışma zamanı hatalarını etkili bir şekilde yönetmesine olanak tanır:
try
// İstisna oluşturabilecek kod
except
on E: Exception do
WriteLn(E.Message);
end;
Object Pascal, herhangi bir veri türüyle çalışan fonksiyonlar ve sınıflar oluşturmayı sağlayan generikleri destekler:
type
TStack<T> = class
private
FItems: array of T;
public
procedure Push(Item: T);
function Pop: T;
end;
Özellikler, bir sınıftaki alanlara erişimi kapsüllemek için bir yol sağlar:
type
TPerson = class
private
FName: string;
public
property Name: string read FName write FName;
end;
Object Pascal, farklı türler arasında güvenli bir şekilde dönüştürme yapmak için tür dönüştürmeyi destekler:
var
Animal: IAnimal;
Dog: TDog;
Dog := TDog.Create;
Animal := Dog; // Arayüze örtük dönüştürme
Object Pascal geliştirme için birincil IDE Delphi'dir; bu, uygulamaları tasarlamak, kodlamak ve hata ayıklamak için kapsamlı bir araç seti sunar. Diğer popüler IDE'ler arasında, Delphi'nin arayüzüne ve yeteneklerine yakın bir açık kaynak alternatifi olan Lazarus bulunmaktadır.
Object Pascal, çeşitli işletim sistemleri için yerel yürütülebilir dosyalar üreten Delphi derleyicisi kullanılarak derlenir. Free Pascal, Object Pascal söz dizimini destekleyen başka bir derleyicidir ve açık kaynak topluluğunda yaygın olarak kullanılmaktadır.
Delphi'de bir projeyi oluşturmak oldukça basittir; geliştiriciler dosyaları ve kaynakları düzenlemek için yerleşik Proje Yöneticisi'ni kullanır. IDE, verimli geliştirme döngüleri sağlamak için yapılandırma ve hata ayıklama araçlarını entegre eder. Lazarus'ta benzer bir proje yapısı kullanılır ve yürütülebilir ikili dosyalar oluşturmak için derleyicisi kullanılır.
Object Pascal, öncelikle Windows uygulamaları, özellikle veritabanı destekli uygulamalar ve GUI tabanlı yazılımlar geliştirmek için kullanılmaktadır. Ayrıca, Delphi'nin çapraz platform yeteneklerinden faydalanarak hem iOS hem de Android için mobil uygulama geliştirmede de kullanılmaktadır. Ek olarak, Object Pascal, performansı ve çeşitli kütüphanelerle entegrasyon kolaylığı nedeniyle oyun geliştirme ve bilimsel uygulamalarda da kendine bir niş bulmuştur.
C# gibi dillerle karşılaştırıldığında, Object Pascal birçok OOP özelliğini paylaşmakta ancak daha basit bir söz dizimi ve daha düz bir öğrenme eğrisi sunmaktadır. C++, Object Pascal'ın desteklemediği çoklu kalıtım gibi daha karmaşık özellikler sunar. Java ve Object Pascal her ikisi de OOP'ye vurgu yapar, ancak Java'nın ekosistemi ve taşınabilirliği daha geniştir.
Object Pascal, Pascal'ın güçlü tipini ana akım dillerde bulunan OOP özellikleriyle birleştirerek C ve C++ arasında bir karışım olarak görülebilir. Python ile karşılaştırıldığında, Object Pascal performans avantajları sunarken, Python daha geniş bir kütüphane ekosistemine ve daha dinamik bir tip sistemine sahiptir.
Swift ve Kotlin gibi diller, güvenlik ve özlü olma üzerine odaklanarak OOP'ye dayalı benzer özellikler sunan modern alternatiflerdir.
Object Pascal'dan C# veya Java gibi diğer dillere kod çevirisi yapmak yaygın bir uygulamadır; Free Pascal Compiler (FPC) gibi araçlar bu tür çevirileri kolaylaştırabilir. Ayrıca, Object Pascal'dan diğer dillere özel olarak tasarlanmış sınırlı araçlar bulunmaktadır, ancak genellikle geliştiriciler kodu elle çevirir, mantığı ve yapıyı koruyarak hedef dilin söz dizimi ve deyimlerine uyum sağlamaya odaklanırlar.
Bazı geliştiriciler, kod yeniden yapılandırma için IDE özelliklerinden yararlanırken, karmaşık projeler özel betikler veya araçlar gerektirebilir.